اسلام در ايران‌زمين كتاب دوّم
دوران چيرگي تركها بر ايران
(از روزگار غزنويان تا آستانة انقلاب مشروطه) عبدالعلي معصومي

دورة غزنويان

در دورة سامانيان، اندك‌اندك غلامان ترك در سپاه اميران ساماني به مقام فرماندهي رسيدند و كارهاي مملكت را در قبضة خود گرفتند.
غلامان ترك «افراد زردپوستي بودند كه مسلمانان از آسياي مركزي به غنيمت و بردگي مي‌گرفتند و در بلاد اسلامي به‌عنوان غلام مي‌فروختند. سلاطين و اميران ساماني آنها را مي‌خريدند و در كارهاي لشكري از آنها استفاده ميكردند. به‌تدريج، در امور لشكري رشد كردند و اميران ترك پديد آمدند، مانند اَلبتكين حاجب… از اواخر قرن چهارم [هجري] نفوذ تركان در دستگاههاي دولتي، به‌خصوص، در امر نظامي بسيار شد و برخي از آنان به حكومت ايالات و ولايات رسيدند. تركان پس از رسيدن به حكومت، در امر تضعيف حكومتهاي ايراني و كشتن اميران و ايجاد تفرقه و نفاق كوشيدند و هَتك نواميس و بردن اموال…» (خلاصهٌ تاريخ سياسي و…ايران، دكتر ذبيح‌اللّه صفا، ص82).
غلامان ترك كه در دوران بردگي، همواره، در زير فشارهاي توانفرسا به‌سرميبردند، هرگاه فرصتي به‌دست مي‌آورند، از صاحبانشان انتقام مي‌گرفتند. احمد‌بن اسماعيل ساماني را غلامان ترك او كشتند و منصور‌بن نوح را اميران ترك كور كردند و از سلطنت برداشتند و برادرش عبدالملك را به جاي او به تخت شاهي نشاندند.